Den Vergulden Ancker



Betreft Johan Ruyter tot Vieracker


Gerhard Kreijnck werd in 1612 geboren en deed in 1642 zijn intrede in de vroedschap van Zutphen. In 1676 werd hij burgemeester van de stad tot aan zijn dood in 1691. Hij had een grote interesse voor zijn stad en voorgeslacht, en heeft veel onderzoek in de archieven van Zutphen verricht, en een grote verzameling handschriften nagelaten, bestaande uit afschriften en extracten van zaken als stadsprivileges, landzaken, landdagrecessen, stadsrekeningen, lenen, verpondingen, rechtspraak en van kloosterstichtingen.
Zijn interesse voor de eigen familie blijkt ondermeer uit een aantal pagina’s met beschrijvingen en tekeningen van een aantal gebrandschilderde ramen met daarop het Kreijnck-familiewapen die Gerard in de stad tegenkwam.

Eentje daarvan bespreek ik in dit artikel.

In de Korte Hofstraat - int huis van Ian van Stiel - trof hij onderstaand gebrandschilderd raam aan:
De bijgeschreven tekst luidt:
Dese twee staen int huis
Van Ian van Stiel inde
Korte hof straet.
en onderaan bij het rechterwapen:
Johan Ruiter luitenant
A[nno] 1603
De teksten maakten geen onderdeel uit van het raam maar verduidelijken wat we zien. Gerhard was er blijkbaar van op de hoogte dat dit het wapen van Johan Ruyter was en dat deze in 1603 luitenant was (geweest, want hij was in 1640 overleden).
De bijgeschreven letters b en g staan natuurlijk voor blauw en geel. Dit zijn inderdaad de kleuren zoals we die van het familiewapen Ruyter kennen, want dat is wat hier is afgebeeld.
Op een aparte pagina heeft Gerhard een en ander nog eens in kleur weergegeven:

Het wapen links is een aliantiewapen en geeft de wapens weer van de twee huwelijkspartners. Links dat van de man (Ruiter), en rechts het wapen van de vrouw (Kreijnck). Zoals gebruikelijk kijken de dieren of figuren in een aliantiewapen elkaar aan. Daarom is het paard hier gespiegeld (omgewend in heraldisch jargon).
Zonder enige twijfel is dit het wapen dat hoort bij het huwelijkspaar Henrick Gerrits Ruyter en Wilhelma Kreijnck.

Het wapen rechts is eveneens gespiegeld, dat is wel vreemd, maar misschien is dit gedaan om meer overeenstemming te bereiken met het aliantiewapen. En ik bedacht me: een dergelijk glas kan je van twee kanten bekijken. Vanuit de achterkant zie je de gespiegelde versie, en daarbij is het paard natuurlijk zoals het hoort…
Dit wapen is ook voorzien van het helmteken, de geharnaste ridder. Dit keer zonder lans.

Bij de rechter staat de naam eronder: Johan Ruiter luitenant anno 1603. Nou was deze Johan geen zoon van het echtpaar Ruiter/Kreijnck, maar hij stamde uit het tweede huwelijk van Henrick met Geertruit van der Hell. Waarom toch het aliantiewapen Ruyter/Kreijnck? Het huis moet hebben toebehoord aan genoemd echtpaar, en na het overlijden van Wilhelma Kreijnck in het bezit van de Ruyterfamilie zijn gebleven. Uiteindelijk kwam Johan Ruyter hier te wonen en heeft hij zijn eigen wapen (gespiegeld en wel) aan het aliantiewapen toegevoegd.

Kunnen we ontdekken in welk huis het raam heeft gezeten?

Historisch Kadaster 
In het Historisch Kadaster vinden we inderdaad een pand, onder kadastraalnummer 1049 op de hoek van de Turfstraat en de Korte Hofstraat. In 1672 woonde hier een Johan van Stiel; hij blijkt meester kleermaker te zijn. Gevonden!
Jammergenoeg is de melding uit 1672 ook de eerste die we hebben gevonden. Van eerdere bewoners of eigenaren van dit pand wordt geen melding gemaakt. In latere vermeldingen - met Jan van Stijll en zijn vrouw Claesken ten Elschot als bewoners - wordt gesproken van het huis "Daer Den Vergulden Ancker" uithangt.

Op de kadasterkaart van 1832 ziet de situatie er als volgt uit; kadastraal nummer 1049 vinden we op de hoek van de Korte Hofstraat en de Turfstraat (rood omkaderd):


Een tegenwoordige luchtfoto laat zien dat de huidige situatie eigenlijk nauwelijks veranderd is (blauw gekleurd). Wel staat dit perceel nu onder nummer 7628 bekend.


Klik op foto voor groter formaat


Maar een foto van het huis op de hoek laat dit zien. Een impossant gebouw en verder onderzoek leert dat het in 1895 gebouwd is. Het staat zelfs op de monumentenlijst van de gemeente.
De gebrandschilderde ramen zullen we hier vergeefs zoeken...

Zelf rondkijken met Google Streetview :
Turfstraat 2


Bronnen

  • Collectie Gerrit Kreijnck: NL-ZuRAZ, Collectie Kreijnck, 0141, inv.nr. 36
  • NL-ZuRAZ, Historisch Kadaster Zutphen, 0361, inv.nr. 1 t/m 6
  • Archief Ruitersporen



Jaap Ruiter
03 juni 2025