Dit was Jan Jans Ruijter



Betreft Jan Jans Ruijter

Rond 2005 maakte Ali Douma in het archief van Steenwijk in alle haast een transcriptie van een koopakte uit 1625 (toegangscode 32 - inventarisnummer 1036). Het resultaat was dermate fragmentarisch dat er niet veel van te maken viel, maar de strekking was gelukkig wel duidelijk : Jan Jansen Ruijter en Jan Pieters kopen samen met hun echtgenotes een perceel grond aan de Noorderkade.
Over deze akte schreef ik destijds een artikel "Wie was Jan Jans Ruijter?".  Het was voor het eerst dat we in het begin van onze stamboom een bekende naam tegen kwamen. De naam Jan Jans Ruijter was niet onbekend: op dat moment was dat tevens de naam van onze stamvader, maar die was van een jongere generatie.

Bij het systematisch doorlopen van de registers van testamenten, transporten, volmachten, borgstellingen en hypotheken van het schoutambt Vollenhove en Blokzijl vond ik de afgelopen jaren nog veel meer akten, waarin Jan Jans Ruijter (verder: JJR) een rol speelt. Daarmee kunnen we ons nu een vrij goed beeld kunnen vormen van deze persoon in het begin van de 17e eeuw, en is het hoog tijd om een nieuw artikel aan JJR te wijden.

Wat allereerst opvalt is dat we vaak dezelfde personen in wisselende samenstellingen in deze akten tegenkomen. Het zijn personen uit de familiesfeer, maar ook collega's en geestverwanten. Ik heb geprobeerd de akten volgens deze verdeling te ordenen, maar juist omdat het wisselende samenstellingen betreft, is dat lastig. De bekende namen heb ik 'aangedikt'.

JJR en Sijmen Jans
De directe voorvader van onze (De) Ruiter-familie is Sijmen Jans (Kuijper), en hij was volgens de huidige inzichten een achterneef van JJR. Er is een aantal akten rond Trijne Jans, die al voor 1618 weduwe was van Sijmen Jans, en haar dochter Jantien.
  • 19/3/1618 : JJR en Jan Schuijrinx wonen ten westen van Trijne Jans.
    Tussen de Ruijter-familie en de familie Schuijrinx heeft een relatie bestaan. In mijn artikel : Ruijter en Schuijrinck heb ik geconcludeerd dat een (nog onbekende) zuster van JJR met Johan Schurinck was getrouwd.
  • 23/7/1618 : JJR is voogd over de nagelaten kinderen van Sijmen Jans Kuijper en Trijne Jans.
  • 28/8/1620 : JJR is keurnoot. Akte betreft schuld van Sywert Janssen en vrouw Merritien.  Sywert Janssen was de broer van Ave Jans waarmee JJR getrouwd was, dus zijn zwager.
  • 4/12/1625 : JJR is keurnoot bij akte betreffende Jantien Sijmens en haar man.

Jan Jans Ruijter en Eijsse Eijssens
Eijsse was met de zuster van JJR getrouwd, eveneens Ave Jans geheten.
  • 21/4/1618 : JJR is momber van Maarijken Gerrijts. Eijsse is keurnoot. Hij woont in Blokzijl.
  • 9/1/1619 : Vier akten waarin Eijsse Eijssens als geldschieter optreedt. Keurnoten zijn JJR en Sijwert Janssen.
  • 7/9/1624 : JJR en Eijsse Eijssens (en Hendrik Gerrits) lenen 100 Philips gulden aan Jan Ariens en zijn vrouw Jantien Wolters.
  • 18/12/1624 : JJR en Eijsse Eijssens lenen 40 car. Gld. uit. Opvallend hierbij is ook dat als keurnoot Jan Cuijper genoemd wordt. Dat is niemand minder dan Jan Sijmens Ruijter, onze directe voorvader
  • 4/7/1625 : Eijsse Eijsens en Ave lenen geld uit.   Keurnoten zijn JJR en Jan Ariens.
  • 10/2/1627 : JJR is momber bij testament Ave Jans (van Eijsse).

Jan Jans Ruijter en zijn eerste vrouw Ave Jans
  • 3/6/1612 : JJR en 'Aeff' kopen huis aan Cuijndersdijck bij de Giethoornse Zijl.
  • 2/8/1612 : 'Johan Ruijter en Ave' kopen potschip.
  • 21/7/1613 : JJR broeder genoemd van Johan Wolters Schuijrinck
  • 17/5/1614 : Testament van JJR en Ave Jans.
  • 14/12/1616 : JJR en Ave Jans verkopen karveelschip.
  • 13/1/1618 : Alijt Jans koopt huis van Sijmen Jans. Haar man 'Jan Jans' verblijft in Holland. Haar broer is Suerd Jans.
  • 16/8/1618 : JJR en zijn huisvrouw kopen schip van 1800 car. Gld.
  • 16/8/1618 : JJR en zijn huisvrouw verkopen schip
  • 9/1/1619 : JJR en 'Aeffien' verkopen half huis aan Jan Pieters en Geertien.
  • 9/1/1619 : JJR en 'Aeffien' verkopen een schip voor 1300 car. Gld. Keurnoten zijn Eijsse Eijssens en Sijwert Jansen.

Jan Jans Ruijter en zijn tweede vrouw Bartien Huijgen
  • 24/2/1620 : Sywert Janssen leent 50 gld van Bartien Huijgen.
  • 3/12/1625 : JJR heeft 600 gld voorgeschoten voor Haije Jacquels?   Keurnoten zijn Albert Janssen en Jan Ariens. Eerste akte waarin Bartien als vrouw van JJR genoemd wordt.
  • 22/9/1627 : testament van JJR en Bartien.  Wordt gesproken van broeder Souwert Jans en andere ‘broeders’. Momber van Bartien is Bastiaan Janssen.
  • 20/2/1630 : JJR en Bartien verkopen huis. JJR noemt vader en moeder en oom.
  • 8/5/1630: JJR en Bartien kopen huis. Dit is de laatste akte waarin JJR als levende genoemd wordt.
  • 20/12/1638 : Testament Bartien Huijgen, weduwe wijlen JJR

Jan Jans Ruijter en Jan Pieters
  • 11/6/1616 : Jan Pietersen en JJR keurnoten
  • 21/6/1617 : Jan Pieters en JJR keurnoten
  • 24/6/1619 : Jan Pieters en JJR hebben lening bij Groot Schippersgilde afbetaald. Onderpand was hun huis, waarin ze allebei woonden. Zie ook akte 9/1/1619.
  • 1/5/1621 : JJR en Jan Pieters vertegenwoordigen stadsbestuur van Blokzijl.
  • 24/7/1622 : Jan Peters keurnoot. Ruijters utterdijk genoemd. Heeft waarschijnlijk te maken met JJR.
  • 19/12/1625 : JJR en Jan Pieters kopen grond aan Noorderkaaij. Noordelijk daarvan wonen ze al.

Jan Janssen Ruijter en Peter Gerrijts
Dit betreft zonder uitzonderingen akten, waarin JJR en Peter Gerrijts als gevolmachtigden optreden namens het Groot Schippersgilde van Blokzijl. Vanwege doopsgezinde achtergrond kon JJR hier geen gildemeester worden, waar wel de taak van 'fabrijckmeister' uitvoeren en als gevolmachtigde land en huizen kopen en verkopen. Zie "Jan Jans Ruijter als 'fabrijckmeister'".
Vanaf 30 mei 1630 ontbreekt de naam JJR; in alle volgende akten staat alleen nog de naam van Peter Gerrijts.
  • 19/12/1625 : Evert Engbers, Peter Gerrijts en JJR als door de gildemeester van het Groot schippersgilde geauthoriseerd verkopen diverse stukken land, zo’n 20 verschillende aktes betreffende koop en verkoop.
  • 15/5/1627 : Peter Gerrits en JJR als vertegenwoordigers van Groot Schippersgilde
  • 26/5/1627 : Peter Gerrijts en JJR als fabrijckmeesters en vertegenwoordigers van het gilde.
  • 9/6/1627 : idem
  • 15/12/1627 : Als fabrijckmeesters en vertegenwoordigers van het gilde.
  • 14/6/1628 : Twee akten als vertegenwoordigers van het gilde. In de 2e akte wordt Pieter Gerrits gildemeester genoemd.
  • 20/3/1630 : idem.
  • 30/5/1630 :  Peter Gerrijts alleen genoemd. Dat geldt ook voor alle volgende akten betreffende het gilde.

Jan Jans Ruijter en Jan Ariens (en Bastiaen Janssen)
  • 27/1/1620 : JJR is keurnoot. Twee akte betreffende Bastiaen Janssen en Stijn zijn huisvrouw.
  • 4/7/1625 : Eijsse Eijsens en Ave lenen geld uit.   Keurnoten zijn JJR en Jan Ariens.
  • 30/1/1630 : De gemeente van JJR en Jan Ariens neemt onderhoudsplicht op zich voor de kinderen van Hendrick Pieters en Tijmentien Hendricx.
  • 20/2/1630 : Roelof Dercx is 50 car. Gld. schuldig aan de gemeente van JJR en Jan Ariens.
  • 13/4/1630 : Schuld aan gemeente van JJR, Jan Ariaens en Bastiaen Janssen.
  • 8/12/1632 : 'de gemeente daervan Jan Ariens ende Bastiaen Jans dienaers sijn.
  • 16/2/1633 : 'die gemeente van zal[iger] Jan Ruijters, off soo nu tegenwoordich bij Jan Ariens bedient wort.

Tenslotte:
  • 12/8/1637 : de erfgenamen van Jan Ruijters verkopen huis.

Samenvattend:

'De Gouden Grendel'
Uit het aantal en de inhoud van meer dan 50 akten die ik van JJR gevonden heb komt het beeld van voren van een rijke, doopsgezinde koopman/schipper die ondermeer op Amsterdam vaart. Het lijkt er op dat hij met Jan Pieters een soort compagnonschap vormde. Ze woonden ook in hetzelfde huis aan de Noorderkade. JJR bezat meerdere huizen en schepen en hij was lid van het Groot Schippersgilde, waarin hij van 1625 tot 1630 een voorname positie bekleedde. Gildemeester kon hij als mennist niet worden, maar hij werd wel gevolmachtigd om zakelijke transacties met betrekking tot grond- en huisverkoop te behartigen. Ook had hij de taak van fabrijckmeister; dat wil zeggen dat hij verantwoordelijk was voor de waterkundige toestand rond Blokzijl. Denk hierbij aan de kapitale sluis (de Grote Zijl) en de toevoer tot de haven via het Scheepsdiep.
Bijzonder is dat JJR ook door het stadsbestuur (schout) gevolgmachtigd wordt om de katholieke goederen (gebouwen, land), die na de opstand in eigendom waren gekomen van de (locale) overheid, te verkopen.

'Vrede zij met dit huis'
Tenslotte speelde JJR een belangrijke rol in de doopsgezinde gemeente van Blokzijl. Hier vervulde hij functies die we tegenwoordig als diaken zouden bestempelen. De doopsgezinde gemeente had destijds nog geen vermaning aan de Noorderkade, maar kwam samen in een huis bij de oude verlaat; de voormalige Steenwijkerzijl. Dit gebouw, De Gouden Grendel genaamd, was in gebruik bij een groepering die tot de Danziger Oud Vlamingen werd gerekend. Zij vormden de strengste richting van de doopsgezinde groeperingen in Blokzijl.

De laatste akte waarin we JJR als levende persoon vermeld zien, is van april 1630. In 1633 wordt dan gesproken van 'zaliger Jan Ruijters', en in 1637 verkopen zijn erfgenamen zijn huis, waarmee zijn verhaal tot een einde komt.


Bronnen

  • Archief 0078 Schoutambt Vollenhove en Blokzijl, 9 - 12 Registers van testamenten, transporten, volmachten, borgstellingen en hypotheken.
  • Archief Ruitersporen



Jaap Ruiter
19 october 2025