Der Kaufmann Gerhard Reuter

Door Georg Blohm, uit het Duits vertaald door Jaap Ruiter

Men heeft lang gedacht dat de Lϋbecker familie Reuter, die in het geslacht Blohm voorkomt, en wiens naam ook als Ruter, Rϋter, Ruyter, Reutern etc. geschreven werd, van Nederlandse afkomst was.
De bekendste vertegenwoordiger van deze familie is inderdaad koopman Gerhard Reuter, die in 1494 in Zutphen in Gelderland geboren werd. Bovendien komt de naam Reuter in zijn Nederlandse vorm Ruyter in de lage landen bij de zee veel voor. We herinneren ons allemaal de roemrijke Hollandse zeeheld Michiel Adriaansz. de Ruyter.
Maar nieuw onderzoek in Nederland heeft aangetoond dat de overgrootvader van genoemde koopman Gerhard Reuter hoogstwaarschijnlijk bierbrouwer Gerhard Reuter was die in de periode 1446 tot 1460 in de Büttcherstraße in Lübeck woonde.
De zoon van deze bierbrouwer , ene Johan Reuter, vestigde zich in Zutphen en trouwde met Alheyd Trympmaeker, die in 1502 nog (als weduwe) in Zutphen woonde en zonder twijfel van Nederlandse afkomst geweest is.
Ook de vrouw van Johans zoon, Gerhard Reuter of Ruyter, ene Lumme van Doene, was zoals haar naam laat zien, Nederlandse. Hun zoon is de al genoemde Gerhard, in 1494 in Zutphen geboren, en die naar de geboortestad van zijn overgrootvader terugkeert en in Lübeck veel aanzien en vermogen vergaart.

Hij staat bekend als koopman en treedt toe tot het grote handelsbedrijf van Hinrich Carstens, waaraan nu nog de door hem gestichtte "Carstens Gang" in de Aegidienstraße herinnert.
Een jaar na de dood van zijn eerste vrouw, de Lübeckse Catharina Stortelbeg, sluit Gerhard Reuter ook familiaire banden met de familie Carstens en trouwt in 1531 Margaretha Carstens, de dochter van zijn zakenpartner. Vanwege zijn capaciteiten maakt koning Christiaan III van Denemarken hem tot zijn ‘faktor’ [een soort zaakgelastigde voor handel, JR] in Lübeck en beleent hem met het goed “Alt Ruppersdorf”, vlakbij Ratekau [10 km. noordelijk van Lübeck, JR]. Dit goed blijft tot 1759, dus bijna 200 jaar, in het bezit van de familie Reuter. Bovendien verheft de Deense koning hem in de adelstand hetgeen wordt bevestigd door keizer Karel V.

Er is weinig bekend over het koopmanschap van Gerhard Reuter. Maar reeds in 1888 heeft senator Dr. Wilhelm Brehmer in het derde blad van “Mitteilung des Vereins fur Lübeckische Geschichte und Altertumskunde” op een document gewezen, dat op een samenwerking tussen Gerhard Reuter en de bekende steenbakkerij Statius von Düren wijst. De produkten van deze samenwerking werden niet alleen in Lübeck, maar ook in Wisman, Gadebusch, Butsow, Schwering, Stralsund, Lüneburg, Bremen etc. afgezet en op veel plekken zijn ze tegenwoordig nog te vinden.
In een rekening betreffende de bouw van de in 1550/1551 gebouwde buitenste Mühlenpoort treffen we de post “Gert Ruter en Statius von Ruden” voor 710 gebrande stenen met afbeeldingen.
De samenwerking van Statius van Düren en Gerhard Reuter bestond erin dat Statius zin zijn werkplaats “up der bavonsten pepermolen” in de buurt van de tegenwoordige Hanzestrasse de kunstzinnige, met allerlei afbeeldingen versierde keramische siertegels maakte, terwijl Gerhard Reuter als geldverstrekker en als koopman actief was.

[Van deze poort die in 1662 weer is afgebroken bestaat gelukkig nog een afbeelding, waarop de versieringen te zien zijn: JR]
Het is opvallend dat menig huis dat door Gerhard Reuter of zijn familie verworven werd een rijke terracotta-versiering kreeg. Allereerst het in 1869 afgebroken huis Schüsselbuden 32, dat Gerhard in 1550 in bezit kreeg en waarin hij vermoedelijk na een verbouwing of nieuwbouw woonde, terwijl het na zijn dood in bezit van zijn weduwe en kinderen bleef. Het was, zoals de
bewaard gebleven afbeelding nog laat zien, en echt renaissancegebouw, waarvan de rijke terracotta-friezen de horizontale lijnen weergaven en de vertikale door met ranken versierde pilasters benadrukt werden. Een halfboog sierde de voorgevel.

[De afbeelding waarover Blohm spreekt staat gelukkig op internet: JR]
Niet minder rijke terracotta-versieringen toonde het huis Braunstrasse 2 [bedoeld is nr. 4,zie afbeelding hiernaast. JR] dat Gerhard Reuter in 1549 van de voogden van Johann Carstens kocht en een jaar laten aan zijn zwager Paul Carstens liet. De terracotta elementen van dit pand heeft men later aan het huis Musterbahn 3 aangebracht, waar ze nog steeds te bewonderen zijn.

Nog een ander, met terracotta versierd huis in de Braunstrasse, perceel nr.7 van deze straat kwam in 1544 al in het bezit van Gerhard en bleef ook na zijn dood in familiebezit.
Hoewel de voorgevel van dit huis later in de klassieke stijl werd omgebouwd, bleef de zijgevel nog een terracottafries, totdat ook dit huis in 1942 door een bombardement verwoest werd.
Een ander slachtoffer van deze bombardementen is jammergenoeg ook het statige huis aan de Kohlmarkt 13 geworden dat in 1556 door Gerhard Reuters schoonzoon Hans von Senden aangekocht werd en opviel door rijke terracotta versieringen. Gelukkig kan een model van dit prachtige huis nog steeds in het Luebecker Holstentor-museum bewonderd worden.

[Ook van dit pand vond ik nog een mooie afbeelding op internet JR]
Als laatste van de door de familie Reuter versierde Lübecker panden kan het huis Beckergrube 26/28 genoemd worden, dat in 1562 door Gerhard verworven werd, terwijl zijn erfgenamen in 1567 het naastgelegen huis op nummer 30 kochten. Hier, achter de huizen op 26/28 kon Gerhard - zoals professor von Lütgendorff schrijft - “een lang gekoesterde droom verwezenlijken en in de grote hof een woonruimte aanleggen om de L&uueml;beckers te laten zien hoe men in zijn Nederlandse vaderland zulke gangen bouwde”. “Hij heeft” - aldus Lütgendorff - “zijn plannen voor die tijd voorbeeldelijk tot uitvoering gebracht”.

Er kan nog gezegd worden dat Gerhard Reuter en zijn vrouw in 1555 de Petrikirche in Lübeck een nieuwe kansel schonken, die later in 1726 naar Grabow bij Ludwigslust is ‘doorgegeven’, waar de kansel vandaag de dag het pronkstuk van die kerk uitmaakt.
[In 1725 werd de stad Grabow voor een groot deel door brand verwoest. Het raadhuis, kasteel en de kerk werden verwoest en in 1733 was de kerk zover klaar dat de kansel, een geschenk uit Lübeck, ingebouwd kon worden. JR]. Gerhard Reuter is op 10 maart 1564 overleden. Zijn zonen, kleinzonen en achterkleinzonen waren, net als hij, koopman.

Eén van zijn kleinzonen, eveneens een Gerhard, wordt in 1625 raadsheer in Lübeck.
En een van diens achterneven, de in 1635 op het goed Ruppersdorf geboren Johan Daniel Reuter, strijkt in Riga neer. Hij is daar als koopman aktief en wordt in de raad van Riga gekozen en in 1691 in de Zweedse adelstand verheven:
Zo is hij stamvader geworden van de familie Von Reutern die we in het Baltische gebied en Rusland tegenkomen.

De bekendste Baltische afstammeling van het Lübecker koopmansgeslacht is wel de landschaps- en portretschilder Gerhard Wilhelm van Reutern die in 1794 op het goed Roesthof bij Walk in Lijfland geboren werd. [Lijfland is een gebied in de Baltische landen, oorspronkelijk ruwweg het gebied van de huidige staten Estland en Letland, JR] In Russische militaire dienst verloor hij zijn rechterarm in de Volkerenslag bij Leipzig [Slag met Napoleon, 1813 JR] en legde zich daarna volledig toe op het kunstenaarschap. Hij ontmoette Goethe regelmatig, in Weimar, in Heidelberg en later in Jena. Via Bern en Kassel voerde zijn studie hem naar Düsseldorf totdat hij zich in 1844 vast in Frankfurt a.M. verstigde.
Reeds in 1877 werd hij tot schilder  benoemd van de tsarenfamilie. Zo valt te begrijpen dat zijn schilderijen hun weg vonden naar vele Russische kastelen. Een van deze schilderijen, de voorstelling van het offer van Abraham, is tegenwoordig te bewonderen in een nieuwe afdeling van de Hermitage in Leningrad [tegenwoordig weer St.Petersburg geheten, JR].
Gerhard Wilhelm von Reutern stief op 22 maart 1854 in Frankfurt a.M. en werd als mens en als kunstenaar zeer hoog aangeslagen.
Een door zijn kinderen liefdevol samengesteld levensoverzicht van de gestorvene verscheen in 1894 in St.Petersburg.

[Op internet vond ik nog een portret van Gerhard, geschilderd door Theodor Hildebrandt  in 1838 JR]

vorige

volgende

Stamboom Hanze Ruyters

Overzicht artikelen

Overzicht aktes

Mogelijke afstammingslijn

Veelgebruikte links

Gebruikte bronnen