De akte van 1618



Betreft Jan Fransen (Ruijter)


Op verschillende plaatsen op deze website wordt "de akte van 1618" aangehaald. Het is een bijzondere akte, want daarin komen we voor het eerst een Ruijter tegen, en bovendien nog wel in Blokzijl!
Maar de akte is om meerdere redenen belangrijk, en dat was aanleiding voor mij om op zoek te gaan naar de precieze inhoud.
Van de akte heb ik geen scan of transcriptie (bij het volgende bezoek aan Zwolle staat dat bovenaan mijn to-do-lijst), maar ik heb 10 jaar geleden enige informatie van de Stichting Roelof Fransen Roosje (SRFR) gekregen. Dat heb ik er maar weer eens bijgehaald.

Wat staat er in de akte?
In de akte van 21 mei 1618 verkopen Jan Fransen en Jantien Roelofs het vooreind van hun huis, staande bij de Giethoornse Zijl. De rest van het huis dient als onderpand voor Jan Jans Ruijter. Deze betaalde de schuld die Jan Fransen had bij Jan Herms Bootsman. De vrouw van Jan Jans Ruijter wordt ook genoemd; het is Ave Jans.

Wat maken we daaruit op?
Allereerst de plaats van het huis. Dat is bij de Giethoornse Zijl, niet veel meer dan een sluis in de dijk even noordelijk van Blokzijl.  Het was waarschijnlijk niet veel meer dan een klep in de dijk, die bij vloed door het opkomende water werd dichtgedrukt. Bij eb stond de klep open en kon het water van het Noorder- en Zuiderdiep ongehinderd naar zee af  vloeien.
Op de kaart (let op: het noorden is hier links!) is de Giethoornse Zijl aangegeven bij A, waar inderdaad enige huizen ingetekend staan. De kaart is van 1652.

Jan Fransen is de verste voorouder van de familie Roossien, waar in de oudste generaties de familienaam Ruijter voortdurend terugkeert, maar uiteindelijk rond 1700 verdwijnt.
In de informatie van SRFR las ik nog dat Jan Fransen rond 1625 enkele keren genoemd wordt als "keurnoot".  Een keurnoot was een bijzitter bij rechtshandelingen door  de schulte in het kerspel. Niet een functie die was weggelegd voor de doorsnee inwoner van Muggenbeet.
Van Jan Jans Ruijter heb ik onlangs verondersteld dat hij een oom zou zijn van Jan Fransen.  Jan Jans Ruijter is de oudste bekende Ruijter en het geeft voldoening dat we nu ook de naam van zijn vrouw weten.

Maar nóg belangrijker: zijn vader - volgens patroniem ook een Jan - identificeren we volgens de huidige hypothese met Johan Gerrits Ruyter uit de Zutphense Ruyterfamilie. En dan is het goed voorstelbaar dat het voorschieten van de schuld van zijn neef geen enkel probleem vormde voor Jan Jans Ruijter! En overigens: in deze tijd was het gebruikelijk om bij de eigen familie aan te kloppen als je geld nodig had.

En dus? Al het voorgaande heb ik in dit schema samengevat. Linksboven in het oranje de Zutphense Ruyterfamiie, die hier uitmondt in Johan Gerrits Ruyter. Daarnaast, in het blauw, zien we onze Ruiterfamilie, met als stamvader Sijmon Ruijter. Rechts, in het groen is de familie Roossien weergegeven, met als stamvader Frans (Ruijter). Die loopt nog een generatie verder door. Langs de linkerrand staan de jaartallen die ongeveer bij de generaties horen.
De personen in het paars worden in de akte van 1618 genoemd.
Er zijn drie plekken in dit schema die extra bevestiging nodig hebben (zie gele rondjes) :
1) Jan Ruijter is identiek aan Johan Gerrits Ruyter. Belangrijkste aanwijzing: Johan Ruter uit Muggenbeet overlijdt 1563, Johan Gerrits Ruyter overlijdt kort voor 1565.
2) Frans (Ruijter) is een broer van Jan Jans Ruijter. Aanwijzing: de akte van 1618 en hij vernoemt in zoon Jan zijn vader.
3) Sijmon Ruijter is een zoon van Jan Jans Ruijter. Aanwijzing: hij vernoemt in zoon Jan zijn vader.

Conclusie
En zo speelt deze akte een centrale rol voor de relatie tussen Ruijter en Roossien doordat een oom de schuld voorschiet van zijn neef, én vinden we in de naam Jan Jans Ruyter een directe verwijzing naar de Zutphense Johan Gerrits Ruyter!



Jaap Ruiter