Keurnoot Jan Jans Ruijter




Bij voluntaire rechtspraak is er geen sprake van een geding tussen partijen, maar gaat het om het vastleggen van afspraken, zoals bijvoorbeeld in voogdijzaken of koopovereenkomsten. De rechter zorgt ervoor dat een dergelijke voorziening rechtsgeldig wordt.
In dergelijke registers kwamen van oudsher ook afspraken over geldleningen voor. Omdat er geen banken waren of instellingen waar je geld kon lenen, deed je dat bij mensen die als geldschieters op wilden treden. In dit soort akten vinden we vaak de afgesproken rente (meestal 5% per jaar) en het aantal termijnen waarin de lening terugbetaald moet worden. Ook is er altijd sprake van een onderpand. Vaak is dit de woning, maar het kan ook wat anders zijn. In elk geval moet het van waarde zijn, als zekerheid voor de geldschieter.
Bovenaan deze akten staat altijd de naam van de rechter (richter) - in Blokzijl is dat in het begin van de 17e eeuw heel lang Frans Berharts geweest - en daaronder de namen van de twee keurnoten (coernoten). Als de schout (in de functie van rechter) een zitting hield, vergezelden twee plaatselijke eigenerfden hem als keurnoot. Zij fungeerden als bijzitter en getuige. We mogen er van uit gaan dat zij de betrokkenen in dit soort zittingen goed kenden.
      Eigenerfden zijn van origine vrije boeren die hun hoeve zonder tussenkomst van een leenheer konden (laten) bewerken. Die hoeve en de bijbehorende landerijen waren in eigen bezit. In de context van Blokzijl moeten we eerder denken aan mensen die niet in dienst waren van heren - maar die een 'vrij beroep' hadden en hun zaken zelf regelden. Ze behoorden dan niet tot de adel, maar het waren zeker ook niet doorsnee burgers of werklieden. Het was een soort ‘tussen’stand. Vooral in het noorden van ons land hadden de eigenerfden vrij veel macht en worden soms tot de landadel gerekend.

In bovenstaand fragment zien we als keurnoot behalve Hermen Wijchers ook de naam van onze verre voorvader Jan Janssen Ruijter staan. Hij staat hier in de stamboom: ↗ stamboom. Van hem (en zijn vrouw Ave Jans) kennen we een groot aantal akten waarin schepen en huizen gekocht en verkocht worden. Hij was dus zeker niet onbemiddeld, en vermoedelijk had hij een compagnonschap met Jan Pieters. Samen met hun beider vrouwen hadden zij een woning aan de Noorderkaai gekocht; ongetwijfeld was dit met het oog op de koopmansaktiviteiten.
Opnieuw een sterke aanwijzing dat er een relatie is met de Zutphense Ruyterfamilie.


Bronnen

  • Collectie Overijssel Archieven
  • Archief Ruitersporen



Jaap Ruiter
26 maart 2024