Van 'U' ... naar 'UI'


In 2011 volgde ik een cursus paleografie, het lezen van oud-schrift. Een boeiende en leerzame ervaring waar ik veel profijt van heb.
Vooral interessant was voor mij een verhaal over de verschuiving van de “u”-klank naar de “ui”-klank.

In het Middeleeuwse Nederland bestond de “ui”-klank nog niet. In die tijd werd de “u”-klank gebruikt, met de “u” zoals die klinkt in “fuut”. Onze achternaam zal geschreven en uitgesproken zijn als Ruter, dus met die lange “u”-klank.
Toen de klank later meer naar “ui” verschoof, werd er een “i” of zelfs een dubbele “i” achter gezet, ten teken dat de klank lang  gemaakt moest worden. (Opgemerkt moet nog worden dat de verschuiving van “u” naar “ui” alleen plaatsvond in het ABN. In veel dialecten van het Nederlandse taalgebied, en ook in het Fries, wordt onze achternaam nog altijd als Ruter uitgesproken.)
De dubbele “i” was lastig te onderscheiden van een “u” of een “n”, ook omdat de puntjes er niet altijd opgezet werden. Daar kwam nog bij dat men op de “u” vaak een punt of streepje zette om deze te onderscheiden van een “n”. Om de leesbaarheid te verbeteren voorzag men de tweede “i” van een haaltje aan de onderkant.
Daarmee ontstond de Nederlandse “ij”; dat zijn wel degelijk twee letters. Dat de “ij” in ons tegenwoordige alfabet voorkomt , is dan ook formeel niet juist.

De Griekse “y” (i-grec) stond oorspronkelijk wel in het alfabet, maar werd in het dagelijks taalgebruik niet gebruikt.
De “y” zoals die voorkomt in Ruyter is dan ook geen i-grec, maar een “ij” zonder puntjes. Pas nadat de eerste spellingsregels vorm kregen (1804) werden de vormen “uij” en “uy” als ongewenst beschouwd, en werd de voorkeur gegeven aan “ui”.

In Nederland verplichtte Napoleon in 1811 iedereen om zijn vaste achternaam te laten registreren. Voor de schrijfwijze richtte men zich naar de nieuwe spellingsregels: om die reden sluit de spelling van de Noordnederlandse familienamen in het algemeen beter aan bij de spelling van de standaardtaal nu. Niet iedere ambtenaar was even strikt in het naleven van de nieuwe spellingsregels. Daarom zijn er binnen onze familie toch ook nog een aantal Ruijters en Ruyters.

In de Zuidelijke Nederlanden (Belgie) was de situatie anders. Zij werd reeds in 1795 bij Frankrijk ingelijfd, en bij het vastleggen van de familienamen daar werd dus uitgegaan van de oudere spelling. Daarom komen we in Vlaanderen meer Ruyters tegen dan Ruiters.
Voor ons gevoel staan de oude naamsvormen, zoals Backer met -ck- en De Bruijn/Bruyn met -ij- of -y-, meer in aanzien dan de varianten die wél met de moderne spelling overeenkomen (Bakker, De Bruin).
Maar dit heeft niets met afkomst of status te maken; het is puur en alleen een kwestie van spelling.




Opmerkingen? Foutje gevonden?   Opmerkingen?
Meld het via het reactieformulier!